Cách phòng trừ nấm bệnh cho cây trồng vào mùa mưa

1. Vì sao mùa mưa tạo điều kiện cho nấm bệnh phát triển?

Mùa mưa có độ ẩm không khí cao, mưa kéo dài, nhiệt độ dao động phù hợp cho nhiều loài nấm sinh trưởng. Lá và thân cây thường ướt lâu, tạo điều kiện cho bào tử nấm nảy mầm và xâm nhập qua biểu bì hoặc khí khổng. Giọt mưa bắn từ đất lên lá còn mang theo mầm bệnh từ tàn dư cây trồng hoặc đất, khiến bệnh lây lan nhanh. Ngoài ra, mưa nhiều rửa trôi thuốc bảo vệ thực vật, làm giảm hiệu quả phòng trừ. Ngập úng kéo dài làm rễ suy yếu, dễ bị Phytophthora và Pythium tấn công gây thối rễ, chết nhanh.

2. Lợi ích và khó khăn của mùa mưa đối với cây trồng

Lợi ích:

• Cung cấp nước dồi dào, giảm chi phí tưới tiêu.

• Nhiệt độ dịu mát, giảm stress nhiệt cho cây.

• Nước mưa rửa trôi muối, phèn, cải thiện tính chất đất.

Khó khăn:

• Độ ẩm cao → nấm bệnh, vi khuẩn, côn trùng phát triển mạnh.

• Mưa lớn rửa trôi đạm, kali, canxi → cây thiếu dinh dưỡng.

• Ngập úng → rễ ngạt thở, dễ hư hại.

• Cỏ dại và sâu bệnh phát triển nhanh, tạo vết thương cho nấm xâm nhập.

3. Ảnh hưởng của mùa mưa đến sinh trưởng và năng suất

• Cây con: dễ chết rạp do Pythium, Rhizoctonia.

• Cây lâu năm: hồ tiêu, sầu riêng, cam quýt dễ bị Phytophthora gây xì mủ, chết nhanh.

• Rau màu, cây ăn quả: thường gặp đốm lá, thán thư, cháy lá, thối quả → giảm quang hợp, năng suất và chất lượng.

• Bộ rễ: bị thối, giảm khả năng hấp thu dinh dưỡng, cây suy yếu, khó hồi phục.

4. Các loại nấm bệnh phổ biến trong mùa mưa

• Lúa: đạo ôn (Magnaporthe oryzae), khô vằn (Rhizoctonia solani).

• Rau màu: mốc sương (Phytophthora infestans), thán thư (Colletotrichum), sương mai (Peronospora, Bremia), thối nhũn (Pythium).

• Bầu bí: sương mai bầu bí (Pseudoperonospora cubensis), thán thư.

• Cây ăn quả: thối rễ, xì mủ, thối quả (Phytophthora), thán thư.

• Cây công nghiệp: hồ tiêu, cà phê chết nhanh, thối rễ, đốm lá.

5. Con đường và cơ chế gây hại

Nấm bệnh có thể lây lan theo nhiều con đường khác nhau. Bào tử nấm được gió mang đi xa, khi rơi xuống lá ướt sẽ nảy mầm và xâm nhập. Mưa bắn từ đất mang theo mầm bệnh từ tàn dư cây trồng hoặc từ đất lên lá cây. Nước tưới và nước mưa đọng trong ruộng ngập úng là môi trường để nấm như Phytophthora và Pythium sinh ra zoospore có thể bơi đến rễ để tấn công. Ngoài ra, hạt giống, cây giống, dụng cụ nông nghiệp, côn trùng và ngay cả người lao động cũng là trung gian mang mầm bệnh từ nơi này sang nơi khác. Về cơ chế, nấm tiết enzym phân giải pectin và cellulose, phá hủy thành tế bào, đồng thời sinh ra độc tố làm mô cây chết hàng loạt. Chúng còn gây tắc nghẽn mạch dẫn, khiến dòng vận chuyển nước và dinh dưỡng bị gián đoạn, làm cây héo rũ, suy kiệt, thậm chí chết trong thời gian ngắn.

Biểu hiện gây bệnh trên một số cây trồng

6. Vì sao cần hạn chế bón đạm khi cây bị nấm bệnh?

Khi cây được bón quá nhiều đạm trong mùa mưa, cây sẽ phát triển nhanh, sinh nhiều lá non và mô mềm. Chính những mô non này là nơi dễ bị nấm xâm nhập. Tán cây rậm rạp còn giữ ẩm lâu, làm bệnh bùng phát nhanh hơn. Thừa đạm cũng gây mất cân đối dinh dưỡng, khiến cây thiếu kali, canxi, silic – những yếu tố có vai trò làm thành tế bào cứng chắc và tăng sức đề kháng. Đồng thời, việc dư đạm khiến cây tiết nhiều dịch rỉ và axit amin, đây là nguồn thức ăn rất thuận lợi cho nấm bệnh. Chính vì vậy, khi cây bị bệnh, cần hạn chế bón đạm, thay vào đó nên bổ sung kali, canxi và silic để giúp cây khỏe, cứng chắc và có khả năng chống chịu tốt hơn với nấm.

7. Biện pháp phòng trừ nấm bệnh trong mùa mưa

• Canh tác: thoát nước nhanh, trồng mật độ hợp lý, tỉa cành tạo tán, luân canh, xử lý tàn dư.

• Sinh học: dùng Trichoderma, Bacillus subtilis, Pseudomonas fluorescens kết hợp phân hữu cơ hoai mục.

• Hóa học: khi bệnh bùng phát, luân phiên thuốc gốc đồng, mancozeb, metalaxyl, propineb; phun chiều mát, đều 2 mặt lá và gốc, tránh phun trước mưa.

• Dinh dưỡng: giảm đạm, bổ sung kali, canxi, silic để tăng sức đề kháng.

8. Khuyến nghị thực tế cho nông dân

• Quản lý vườn: khơi rãnh thoát nước, lên luống cao, thường xuyên kiểm tra sau mưa.

• Chế phẩm sinh học: bón Trichoderma 1–2 kg/1000 m² định kỳ; kết hợp Bacillus subtilis hoặc Pseudomonas fluorescens phun lá sau mưa.

• Thuốc hóa học: phun vào chiều mát, khi lá khô; sử dụng thêm chất bám dính để tăng hiệu quả; luân phiên hoạt chất để hạn chế kháng thuốc.

• Dinh dưỡng: không bón đạm tập trung ngay trước/sau mưa lớn; bổ sung kali, canxi, silic và phân lân chậm tan để hỗ trợ bộ rễ khỏe.

• Giám sát: ghi chép nhật ký vườn, xử lý ngay khi phát hiện ổ bệnh để tránh lây lan diện rộng.

Kết luận

Mùa mưa vừa mang lại lợi ích cho cây trồng vừa là giai đoạn cao điểm của nấm bệnh. Nắm vững nguyên nhân, cơ chế gây hại và áp dụng đồng bộ biện pháp canh tác – sinh học – hóa học – dinh dưỡng sẽ giúp nông dân bảo vệ mùa màng, duy trì năng suất và chất lượng nông sản bền vững.